ΤΟ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟ ΤΟΥ ΛΟΥΚΙΔΗ ΣΤΗ ΒΑΤΟΥΣΑ ΛΕΣΒΟΥ

                         ΤΟ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟ ΤΟΥ ΛΟΥΚΙΔΗ ΣΤΗ ΒΑΤΟΥΣΑ ΛΕΣΒΟΥ

                                             Η διάταξη του μηχανολογικού εξοπλισμού

Η κατεργασία της ελιάς για να παραχθεί το λάδι γίνεται στα ελαιοτριβεία. Παλαιότερα πριν τη χρήση των σπαστήρων και των φυγοκεντρικών διαχωριστήρων η κατεργασία της ελιάς γινόταν σε τρία στάδια:

1. τη σύνθλιψη του καρπού για την μετατροπή του σε ελαιοπολτό
2. τη συμπίεση του ελαιοπολτού για να βγει το λάδι
3. το διαχωρισμό του λαδιού από τους άλλους φυτικούς χυμούς που περιέχει η ελιά και το νερό που χρησιμοποιείται κατά την συμπίεση.
   
   
   
   Στην φωτογραφία 1 βλέπουμε το εσωτερικό του ελαιοτριβείου Λουκίδη σε όλο του σχεδόν το μήκος. Στην κάτω δεξιά γωνία της φωτογραφίας φαίνεται ένα μικρό τμήμα της μυλόπετρας του αλευρόμυλου. Εμείς θα φανταστούμε ότι στεκόμαστε δίπλα στη μυλόπετρα έχοντας μπροστά μας όλον το μηχανολογικό εξοπλισμό του ελαιοτριβείου. Στην πλάτη μας θα έχουμε τον αλευρόμυλο (φωτ. 2).

Το πρώτο μηχάνημα που έχουμε αριστερά μας είναι η πετρελαιομηχανή. Αυτή έδινε την ισχύ για τη λειτουργία όλων των άλλων μηχανημάτων τόσο του ελαιοτριβείου όσο και του αλευρόμυλου. Αμέσως μετά βρίσκεται η αντλία η οποία έστελνε με σωλήνα νερό υπό πίεση στο ελαιοπιεστήριο.

Πίσω από την αντλία βρίσκεται ο κεντρικός άξονας μετάδοσης κίνησης. Βλέπουμε τον μισό περίπου, γιατί ένα τμήμα του είναι πίσω από το σωρό με τις πέτρες. Στηριζόταν στην οροφή με στηρίγματα που υπήρχαν στα σημεία 1,5,7 και 8. Τα σημεία 7 και 8 τα βλέπουμε στη φωτογραφία 3. Στα σημεία 5 και 7 υπάρχουν ακόμα τα “καβαλέτα” με τα οποία γίνονταν η στήριξη. Πιθανότατα να υπήρχαν ίδιου τύπου στηρίγματα και στα σημεία 1 και 8. Στο σημείο 1 υπάρχει ρουλεμάν. Ρουλεμάν υπάρχει επίσης και στο “καβαλέτο” του σημείου 5. Το πιο πιθανό είναι ότι υπήρχε και στα σημεία 7 και 8 καθώς κατά τη λειτουργία του εργοστασίου ο άξονας μετάδοσης κίνησης περιστρεφόταν γύρω από τον εαυτό του και τα ρουλεμάν διευκολύνουν αυτή την περιστροφή. Στα σημεία 2,3,4 και 6 υπάρχουν τροχαλίες οι οποίες περιστρέφονταν μαζί με τον άξονα.

Μετά τον άξονα διακρίνεται ο ελαιόμυλος όπου αλέθονταν οι ελιές. Δεξιά από τον ελαιόμυλο το ελαιοπιεστήριο όπου συμπιέζονταν οι αλεσμένες ελιές για να βγει το λάδι. Όταν λειτουργούσε η πετρελαιομηχανή περιστρεφόταν ο κύλινδρος του σημείου 9 (φωτ.1). Η περιστροφή αυτή μεταδιδόταν με ιμάντα στην τροχαλία 4 και με τον τρόπο αυτό περιστρεφόταν όλος ο άξονας μετάδοσης κίνησης. Με ιμάντα μεταδιδόταν η κίνηση από την τροχαλία 2 στις δυο τροχαλίες της αντλίας (φωτ. 4). Υπήρχε η δυνατότητα να μετακινεί κάποιος με μοχλό (διακρίνεται στη φωτογραφία) τον ιμάντα από την μια τροχαλία της αντλίας στην άλλη. Η μια από τις δυο αυτές τροχαλίες περιστρεφόταν ελεύθερα. Δηλαδή αν ο ιμάντας ήταν τοποθετημένος σ'αυτή η τροχαλία περιστρεφόταν αλλά η περιστροφή αυτή δε μεταδιδόταν στην αντλία. Στην περίπτωση αυτή η αντλία ήταν ανενεργή. Για να εργαστεί έπρεπε να μετατεθεί ο ιμάντας στην άλλη τροχαλία. Το σύστημα αυτό έδινε τη δυνατότητα να θέτουν σε λειτουργία κάποιες μηχανές του ελαιοτριβείου ή του αλευρόμυλου ενώ την ίδια στιγμή κάποιες άλλες να μην λειτουργούν.

Η τροχαλία 3 του κεντρικού άξονα μετέφερε την κίνηση με τη βοήθεια ιμάντα στις δύο τροχαλίες του μύλου (φωτ. 5). Η μια από αυτές κινούνταν ελεύθερα ώστε με την μετακίνηση του ιμάντα να τίθεται ή όχι σε λειτουργία ο μύλος. Οι δυο μυλόπετρες περιβάλλονται από ξύλινο κάδο, που ονομάζεται τσανακλίκ ή κασνάκ. Στο μύλο οι ελιές αλέθονταν και μετατρέπονταν σε ελαιοπολτό (χαμούρι). Στη συνέχεια ο ελαιοπολτός τοποθετούνταν σε τρίχινους σάκους. Αυτοί ανάλογα με το χωριό ονομάζονταν πανιά, τουρβάδες, τσουπιά ή πετσέτες.

Το ελαιοπιεστήριο είναι κατασκευασμένο στα εργοστάσια του Δημοσθένη Ισηγόνη στη Σμύρνη (φωτ. 6). Η αντλία έστελνε νερό υπό πίεση σε έμβολο που βρισκόταν στην βάση του. Λόγω της πίεσης του νερού το έμβολο ανέβαινε προς τα επάνω και μαζί του ανέβαινε και το πιάτο που ήταν

στερεωμένο στο επάνω μέρος του. Άρα έχουμε ένα υδραυλικό πιεστήριο. Μέσα στο πιάτο στοιβιάζονταν ο ένας επάνω στον άλλο 50 περίπου τρίχινοι σάκοι που περιείχαν αλεσμένες ελιές. Η στοίβα αυτή των τρίχινων σάκων ονομαζόταν “στάμα”. Καθώς το έμβολο ανέβαινε οι τρίχινοι σάκοι συμπιέζονταν στο επάνω μέρος του πιεστηρίου που ονομάζεται “κεφαλάρι”και έτσι έβγαινε το λάδι το οποίο έτρεχε μέσα στο πιάτο. Στο μπροστινό μέρος του πιάτου διακρίνετε να προεξέχει σωλήνας από τον οποίο το λάδι έτρεχε σε μεταλλικό δοχείο (πολήμι) που βρισκόταν μπροστά από το πιεστήριο. Ο διαχωρισμός του λαδιού γινόταν μέσα στο πολήμι.

Σήμερα ο μηχανολογικός εξολισμός του ελαιοτριβείου έχει μεταφερθεί σε κάποιο υπαίθριο χώρο και το κτήριο μέσα στο οποίο ήταν εγκατεστημένος έχει γκρεμιστεί.

Οι Ελαιόμυλοι στη Λέσβο- Βιβλίο

Σελ. 290, 309 έγχ. Φωτ.
Περιεχόμενα

Εισαγωγή
Η έκθλιψη του καρπού της ελιάς
Το τραπέτο σελ.
Μυλόπετρες τραπέτων σελ.
Ο mola olearia
Ο ελαιόμυλος με μυλόπετρα σε σχήμα κόλουρου κώνου
Ο ελαιόμυλος της Καλλιμασιάς
Οι κάτω πέτρες
Ο μύλος στο Καβακλί Μανταμάδου
Ο μύλος του Κουκμίδου
Ο μύλος της μονής της Μυρσινιώτισσας
Οι πάνω πέτρες
Κατάλογος μυλοπετρών σε σχήμα κόλουρου κώνου.
Ο ελαιόμυλος με κυλινδρική μυλόπετρα
Οι κάτω πέτρες
Οι επάνω πέτρες
Κατάλογος κάτω πετρών
Κατάλογος πάνω πετρών
Η συμπίεση του ελαιοπολτού
Το ελαιοπιεστήριο με μοχλό
Το μπασκί
Η πρέσα
Ο διαχωρισμός του λαδιού
Κατάλογος αδραχτιών
Κατάλογος πολημιών
Ο μύλος του Σαμαραδέλη
Ο μύλος του Βωβού
Ο μύλος του Γιώργου Κουλουδή
Ο μύλος της εκκλησίας των Χιδήρων
Ο μύλος της Πτερούντας
Ο μύλος της εκκλησίας της Αργέννου
Ο μύλος του Ματζουράνη
Ο μύλος του Πασά
Ο μύλος του Γιουρουντή
Ο μύλος του Χρήστου Μαρίνου
Ο μύλος του μπάρμπα Σταύρου
Ο μύλος στις Μηλιές
Ο μύλος της Κώμης

Η εγκατάλειψη των ελαιομύλων

Η Τεχνολογία Παραγωγής Ελαιολάδου στη Λέσβο κατά την Αρχαιότητα - Βιβλίο

                                             Περιεχόμενα
Πρόλογος.
Εισαγωγή.
Η έκθλιψη του καρπού της ελιάς.
Το τραπέτο
Οι μυλόπετρες των τραπέτων.
Ο mola olearia.
Κατάλογος λεκανών έκθλιψης.
Κατάλογος μυλόπετρων.
Η συμπίεση του ελαιοπολτού
Οι ληνοί.
Κατάλογος ληνών.
Οι μονόλιθοι των ελαιοπιεστηρίων.
Κατάλογος μονόλιθων.
Κατάλογος φωτογραφιών.
Κατάλογος σχεδίων.
Βιβλιογραφία.
Σελ. 148, 210 εγχ. Φωτ.

Τα λουτρουβειά της Χίου - Βιβλίο

190 σελίδες και 173 έγχρωμες φωτογραφίες.

Περιεχόμενα

Εισαγωγή

Η ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΚΑΡΠΟΥ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ

Η ΕΚΘΛΙΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΠΟΥ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ
Το τραπέτο
Το λουτρουβειό
Ο μύλος με την μια πέτρα
Η κατασκευή
Η μια τριψιά
Ο μύλος με τις όρθιες
Η κατασκευή
Η μια τριψιά
Το ζέψιμο του ζώου
Το λουτρουβειό της Συκιάδας

Η ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΠΟΛΤΟΥΤο ελαιοπιεστήριο με μοχλό.
Το ξύλινο στυράκι.
Το ενδιάμεσο στυράκι.
Το σιδερένιο στυράκι.
Το σφίξιμο.
Οι πετσέτες
Η πυρήνα

Ο ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΛΑΔΙΟΥ
Ο ληνός
Ο αμουργολόγος
Το βαρέλι
Τα « ληνιάτικα».
Το υποχρεωτικό παρακράτημα.
Ένας άλλος τύπος ελαιοπιεστηρίου;

Η ΔΟΥΛΕΙΑ ΣΤΟ ΛΟΥΤΡΟΥΒΕΙΟ

ΤΟ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

Η ΕΚΜΗΧΑΝΙΣΗ

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΛΟΥΤΡΟΥΒΕΙΩΝ ΤΗΣ ΧΙΟΥ

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
ΑΔΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ΠΗΓΕΣ
ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ (ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΤΟ ΛΟΥΤΡΟΥΒΕΙΟ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΑΤΑ ΤΗΣ ΧΙΟΥ

                   

Η μονή της Παναγίας της Φανερωμένης στο χωριό Ελάτα της Χίου είχε δικό της λουτρουβειό. Σώζονται ακόμα τα βασικά εργαλεία του. Ο μύλος, το στυράκι και ο μποτζαργάτης. Η πλάκα του μύλου, η επίπεδη επιφάνεια επάνω στην οποία “τρίβονταν” οι ελιές αποτελείται από τέσσερα τμήματα (φωτ.1). Περιφερειακά έχει κατακόρυφα χείλη λαξευμένα στην πλάκα. Στο κέντρο της υπάρχει σφηνωμένο κυλινδρικό ξύλο με τρύπα στο μέσον. Μέσα στην τρύπα αυτή περιστρεφόταν ο κατακόρυφος άξονας του μύλου που λεγόταν “ορθοστάτης”. Επάνω στην πλάκα διακρίνουμε το “κύλιντρο”, την μυλόπετρα που με το βάρος της έτριβε τις ελιές.

Τις τριμμένες ελιές τις συμπίεζαν με το “στυράκι” για να βγει το λάδι (φωτ.2). Εδώ το στυράκι είναι ξύλινο. Το κάτω μέρος του που ονομάζεται “κατωτράπεζο” έχει σκεπαστεί με τσιμέντο. Έτσι δεν μπορούμε να ξέρουμε πως ακριβώς ήταν. Ήταν ξύλινο όμοιο με το κατωτράπεζο των άλλων ξύλινων στυρακιών της Χίου που γνωρίζουμε; Λίγο έξω από το χωριό της Ελάτας στη άκρη ενός χωματόδρομου βρίσκεται η πέτρινη κατασκευή της φωτογραφίας 3. Τα κατασκευαστικά της στοιχεία δείχνουν ότι προέρχεται από κάποιου τύπου ελαιοπιεστήριο. Πληροφορίες από κάτοικους του χωριού αναφέρουν ότι προέρχεται από το στυράκι παλιού λουτρουβειού του χωριού και ότι το στυράκι της μονής είχε μια όμοια πέτρα. Υπάρχει λοιπών η πιθανότητα το στυράκι της μονής να είχε μια τέτοια πέτρα για κατωτράπεζο. Αυτό όμως δεν είναι παρά μόνο μια υπόθεση.

Αριστερά από το στυράκι υπάρχει κατακόρυφο κυλινδρικό δοκάρι. Είναι ο μποτζαργάτης. Όταν ο μποτζαργάτης περιστρεφόταν γύρω από τον κατακόρυφο άξονα του τυλιγόταν γύρω του χοντρό σκοινί το άλλο άκρο του οποίου κατέληγε στο στυράκι. Με τη βοήθεια του μποτζαργάτη συμπιέζονταν καλύτερα οι τριμμένες ελιές.

Στο επάνω μέρος του στυρακιού, που ονομάζεται “βορδώνι”, βλέπουμε ακουμπισμένα δυο παράλληλα δοκάρια. Προέρχονται από τον ξύλινο μηχανισμό του μύλου. Δεν πρέπει να πεταχτούν μέχρι να βρούμε τρόπο να τα βάλουμε πάλι στη θέση τους.

Ο ΜΥΛΟΣ ΤΟΥ ΣΑΜΑΡΑΔΕΛΛΗ

          Στη Λέσβο το ελαιοτριβείο, το κτήριο δηλαδή μέσα στο οποίο γινόταν με την δύναμη των ανθρώπων ή των ζώων όλα τα στάδια κατεργασίας του καρπού της ελιάς μέχρι να παραχθεί το λάδι, ονομαζόνταν «μύλος». Ταυτόχρονα μύλος ονομαζόταν και ο ελαιόμυλος. Το ειδικό μηχάνημα όπου αλέθονταν οι ελιές και παραγόταν ο ελαιοπολτός.

Ένας τέτοιος μύλος υπάρχει στην περιοχή Δελφόνια της Άντισσας. Ήταν γνωστός σαν “ο μύλος του Σαμαραδέλλη" και ανήκε στα αδέλφια Χαράλαμπο και Ηλία Σαμαρά. Πρόκειται για ένα μονόχωρο ορθογώνιο κτίσμα με προσανατολισμό από ΝΑ προς ΒΔ (σχ. 1). Σε μία πλάκα από λευκή μαλακόπετρα είναι χαραγμένο το όνομα των ιδιοκτητών αυτού του μύλου καθώς και η χρονολογία που χτίστηκε (φωτ.1). Διαβάζουμε λοιπόν ότι το ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΝ ανήκε στους Ηλία και Χαράλαμπο Σαμαρά και ότι ιδρύθηκε την 15^η Μαΐου του 1935. Η πλάκα αυτή ήταν εντοιχισμένη επάνω από την κυρία είσοδο. Στον μύλο εργάζονταν τρία άτομα. Οι δύο ιδιοκτήτες και ένας εργάτης. Ο ελαιόμυλος (φωτ.2) αποτελείται από δυο μυλόπετρες κυλινδρικής μορφής «κομμένες» σε κοκκινωπό ηφαιστειογενές πέτρωμα. Η μια, η «κάτω πέτρα» είναι τοποθετημένη σε οριζόντια θέση επάνω σε κυλινδρική βάση χτισμένη με λίθους. Η βάση αυτή έχει ύψος 61 εκ. και διάμετρο 231 εκ. Επάνω στην κάτω πέτρα είναι τοποθετημένη σε κατακόρυφη θέση η «επάνω πέτρα». Η βάση του μύλου είναι κατά τέτοιο τρόπο χτισμένη, ώστε να σχηματίζεται γύρω από την κάτω πέτρα χείλος με κλίση προς το κέντρο. Έτσι δημιουργείται ένα είδος λεκάνης.

Μετά την άλεση ακολουθούσε το δεύτερο στάδιο κατεργασίας της ελιάς. Ο ελαιοπολτός έπρεπε να συμπιεστεί για να βγεί το λάδι που περιείχε. Η συμπίεση αυτή γινόταν στο ελαιοπιεστήριο. Το οποίο το ονόμαζαν "πρέσα". Στον μύλο των αδελφών Σαμαραδέλλη έχουμε ένα κοχλιωτό, χειροκίνητο, σιδερένιο, τετράστηλο ελαιοπιεστήριο (φωτ.3). Στο επάνω μέρος του είναι γραμμένη με ανάγλυφα γράμματα η φίρμα του εργοστασίου που το κατασκεύασε καθώς και η πόλη όπου έδρευε αυτή η φίρμα. Διαβάζουμε λοιπόν στην πρώτη σειρά ότι είναι κατασκευασμένο στα ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ Δ. ΙΣΗΓΟΝΗ, στη δεύτερη σειρά το αύξοντα αριθμό παραγωγής του Α^ΟΣ 1399, και στην τρίτη σειρά την πόλη κατασκευής που είναι η ΣΜΥΡΝΗ.

Οι ελιές που έπρεπε να αλεστούν απλώνονταν επάνω στην κάτω πέτρα. Το μουλάρι που ήταν ζεμένο στο μύλο βάδιζε κυκλικά γύρω από τη βάση του. Τότε η κατακόρυφη μυλόπετρα έκανε ταυτόχρονα δύο κινήσεις. Μία γύρω από τον εαυτό της και μία γύρω από το κατακόρυφο δοκάρι. Στην κίνηση της αυτή περνούσε επάνω από τις απλωμένες ελιές και τις μετέτρεπε σε "χαμούρι". Ο Χαράλαμπος Σαμαραδέλλης έσπρωχνε τις ελιές κάτω από την μυλόπετρα «μι του φτιαρέλ’». Ένα μικρό ξύλινο φτυάρι. O μύλος διέθετε δύο μουλάρια. Ένα είχε ο Ηλίας και ένα ο Χαράλαμπος. Τη μια μέρα «έβαζαν στη πέτρα» το ένα και την άλλη μέρα το άλλο.

Όταν ήταν να «φορτώσουν» την πρέσα ο Ηλίας τοποθετούσε ένα – ένα τα πανιά δίπλα της.Τα άνοιγε και ο εργάτης έριχνε μέσα 4 περίπου οκάδες χαμούρι. Στη συνέχεια ο Ηλίας έβαζε μέσα το χέρι του, άπλωνε το χαμούρι και μετά «έστρωνε» τα πανιά στη μεταλλική λεκάνη της πρέσας. Με τον ίδιο τρόπο γέμιζαν και τοποθετούσαν, το ένα επάνω στο άλλο, 40 περίπου πανιά. Με τη βοήθεια ενός ξύλινου δοκαριού που ονομαζόταν "μανέλα" περιέστρεφαν τον κοχλία. Αυτός κατεβαίνοντας προς τα κάτω συμπίεζε τα πανιά με τον ελαιοπολτό και έτσι έτρεχε το λάδι. Όταν τελείωνε το "πρώτο σφίξιμο» ανέβαιναν και οι δύο επάνω στην βάση της πρέσας. Ο Ηλίας μπροστά από την πρέσα και ο εργάτης από πίσω. Έπρεπε να κάνουν «το πρώτο νερό». Ο Ηλίας έσπρωχνε δυό-δυό ή τρία –τρία τα πανιά προς το μέρος του εργάτη. Αυτός τα έπαιρνε και τα στοίβαζε δίπλα του. Μετά τα τοποθετούσε πάλι στην λεκάνη ένα-ένα προσέχοντας ώστε η πλευρά με το άνοιγμα να ήταν προς το μπροστινό μέρος της πρέσας. Ο Ηλίας άνοιγε τα πανιά και έριχνε μέσα ζεστό νερό. Αφού τα τοποθετούσαν όλα ακολουθούσε το "δεύτερο σφίξιμο". Στη συνέχεια το «δεύτερο νερό» και το "τρίτο σφίξιμο".

Όλη τη διαδικασία της τριπλής συμπίεσης την ονόμαζαν «ένα μπασκί» και διαρκούσε περίπου δύο ώρες. Έκαναν συνήθως οκτώ μπασκιά τη μέρα. Στο κάθε μπασκί κατεργάζονταν 160 οκάδες ελίες αφού στο κάθε μπασκί συμπίεζαν 40 πανιά και στο κάθε πανί έβαζαν 4 οκάδες χαμούρι. Κάνοντας 8 μπασκιά την μέρα κατεργάζονταν 1280 κιλά ελιές. Περίπου 2,5 μόδια.

  Στο τέλος της ελαιοκομικής περιόδου, όταν δεν είχαν να αλέσουν ποια άλλες ελιές, φόρτωναν τα πανιά και τα τουλούμια στα μουλάρια και τα πήγαιναν στο Γαβαθά, όπου τα έπλεναν στη θάλασσα. Η δουλειά στο μύλο ξεκινούσε στις 6 το πρωί. Το βράδυ σταματούσαν αφού αλέθονταν όλες οι ελιές του παραγωγού. Μπορεί να τελείωναν στις 6 η ώρα το απόγευμα μπορεί όμως και στις εννιά το βράδυ. Ο παραγωγός περίμενε εκεί στο μύλο μέχρι να αλεστούν όλες οι ελιές του.Οι ελιές που αλέθονταν σ’αυτό το μύλο προέρχονταν από το Σίγρι και τις περιοχές Λιώτα, Δελφόνια και Λάψαρνα. Από τις άλλες περιοχές της Άντισσας άλεθαν της ελιές σε ελαιοτριβείο που υπήρχε μέσα στο χωριό. Για αλεστικά ο παραγωγός δεν έδινε χρήματα αλλά μια ποσότητα λαδιού.Ο μύλος του Σαμαραδέλλη ο οποίος λειτούργησε επί 34 χρόνια, από το 1934 έως το 1968, είναι ο τελευταίος ζωοκίνητος ελαιόμυλος της Λέσβου.

Τις πληροφορίες για το μύλο αυτό μου τις έδωσε ο Κώστας Πατσανάς ο οποίος εργάστηκε εκεί σαν εργάτης από το 1943 μέχρι το 1960.

  Ο ΜΥΛΟΣ ΤΟΥ ΒΩΒΟΥ

 Στα Δελφόνια της Άντισσας Λέσβου.  

 Στην περιοχή Δελφόνια της Άντισσας Λέσβου υπάρχει ένας μύλος που στην ευρύτερη περιοχή ήταν γνωστός σαν του «Βωβού ο μύλος». Ανήκε στον Δημητρό Μαλέλλη ο οποίος ήταν βωβός. Στην περιοχή θυμούνται ακόμα το μύλο αυτό και με το προσωνύμιο «του κτσουμλέλ’». Δηλαδή το κουτσό μυλέλ(ι). Εδώ έχει την έννοια του μικρού μύλου. Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής λειτούργησε μέχρι το 1947 περίπου . Στο μύλο αυτό ο ιδιοκτήτης άλεθε τις δικές του ελιές αλλά και ελιές άλλων παραγωγών της γύρω περιοχής.

Στο σχέδιο1 έχουμε την κάτοψη του κτίσματος σε κλίμακα 1:50. Το εσωτερικό χωρίζετε σε δύο χώρους. Ο ένας καταλαμβάνει το ανατολικό τμήμα και ήταν ο χώρος όπου γινόταν η κατεργασία της ελιάς (φωτ.1). Στον άλλο που καταλαμβάνει το δυτικό τμήμα κατοικούσε ο ιδιοκτήτης του μύλου. Ο Δημητρός δεν είχε δική του οικογένεια.

Στη γωνία που σχηματίζουν ο βόρειος με τον ανατολικό τοίχο είναι εγκατεστημένος ο ελαιόμυλος (φωτ.2). Ένας πολύ χαρακτηριστικός ελαιόμυλος αφού η επιφάνεια άλεσης του δεν είναι ενιαία, αλλά αποτελείται από επτά επίπεδες πέτρες ακανόνιστου σχήματος από ηφαιστειογενές υλικό αρκετά προσεκτικά αρμολογημένες μεταξύ τους. Η κυκλική επιφάνεια που σχηματίζουν έχει διάμετρο 84 εκ. Στο κέντρο ακριβώς, σε μια από τις επτά πέτρες, υπάρχει τρύπα μέσα στην οποία περιστρεφόταν ο κατακόρυφος άξονας του ελαιόμυλου. Γύρω από την επιφάνεια άλεσης υπάρχει χείλος πλάτους 32 εκ. Σχηματίζεται με πέτρες από μαργαϊκό ασβεστόλιθο σχήματος τραπεζοειδούς ή ορθογώνιου παραλληλεπίπεδου. Είναι τοποθετημένες με κλίση προς το κέντρο έτσι, ώστε να σχηματίζεται ένα είδος λεκάνης. Η θέση του ξύλινου ελαιοπιεστήριου ήταν κοντά στο νότιο τοίχο εκεί όπου σήμερα υπάρχουν τα απομεινάρια του που φαίνονται στη φωτογραφία 1.

Ελαιοπιεστήριο στα Μοναστηρέλια Λέσβου.

 Ο ποιό διαδεδομένος κατά την αρχαιότητα μηχανισμός για να συμπιεστούν οι αλεσμένες ελιές και να βγει το λάδι ήταν το πιεστήριο με μοχλό (σχ. 1). Ένα δοκάρι μήκους περίπου 6 μέτρων είχε στερεωμένη την μια του άκρη σε ακλόνητο σημείο ενώ η άλλη άκρη του έλκονταν προς τα κάτω με κάποιο μηχανισμό. Κάτω από το δοκάρι ήταν τοποθετημένες οι αλεσμένες ελιές. Καθώς αυτό έλκονταν προς τα κάτω τις συμπίεζε. Σε παλιότερες εποχές κρεμούσαν στο ελεύθερο άκρο του δοκαριού βαριές πέτρες. Τότε είχαμε το ελαιοπιεστήριο με μοχλό και βάρος. Αργότερα το ελεύθερο άκρο του έλκονταν προς τα κάτω με στρόφαλο ο οποίος ήταν στερεωμένος σε ογκώδη μονόλιθο. Αυτό ήταν το ελαιοπιεστήριο με μοχλό και στρόφαλο. Τέλος όταν ανακαλύφθηκε ο ξύλινος κοχλίας ο στρόφαλος αντικαταστάθηκε από κοχλία. Αυτό ήταν το ελαιοπιεστήριο με μοχλό και κοχλία. Μια κατηγορία μονόλιθων από αυτούς που συναντάμε περπατώντας στη λεσβιακή ύπαιθρο έχουν στην επάνω επιφάνεια τους κοιλότητα. Υπάρχει η άποψη ότι μέσα στην κοιλότητα αυτή περιστρεφόταν το κάτω άκρο του κοχλία. Έτσι όταν συναντάμε πεζοπορώντας μονόλιθο με κοιλότητα στην επάνω επιφάνεια του το πιθανότερο είναι να βρισκόμαστε μπροστά σε ένα μονόλιθο επάνω στον οποίο ήταν κάποτε στερεωμένος ξύλινος μηχανισμός με κοχλία. Θα συναντήσουμε έναν όταν βρεθούμε στα Μοναστηρέλια (φωτ.1). Είναι μονόλιθος τύπου Β4  στη λεσβιακή τυπολογία με κωδικό Μ 82. Όταν τον φανταστούμε στην κανονική του θέση η κοιλότητα θα είναι στη επάνω επιφάνεια του. Σε μια πλαϊνή πλευρά του έχουν λαξεύσει σταυρούς (φωτ.2).
Σε μία από τις πλαϊνές πλευρές του βλέπουμε λαξευμένη εγκοπή. Ακριβώς ίδια εγκοπή υπάρχει στη απέναντι της πλευρά που είναι βυθισμένη στο έδαφος. Να παρατηρήσουμε ότι:
α) οι δυο εγκοπές αρχίζουν από την επάνω επιφάνεια και φτάνουν μέχρι την βάση. Υπάρχει κατηγορία μονόλιθων στους οποίους οι εγκοπές δεν φθάνουν μέχρι τη βάση.
β) οι εγκοπές αυτές είναι στενότερες στο επάνω μέρος τους και φαρδύτερες στο κάτω.
Και τα δυο αυτά τεχνικά χαρακτηριστικά έχουν μεγάλη σημασία στην στερέωση του ξύλινου μηχανισμού επάνω στο μονόλιθο.