ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΑΜΑΡΙΩΝ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ
Τα αγιασώτικα "κινίσια"
Το κάθε σαμάρι είναι κατασκευασμένο από εννιά σαμαρόξυλα:
α) το νώμο, που είναι το μπροστινό τμήμα του σαμαριού και αποτελείται από ένα μόνο κομμάτι ξύλο
β) το πισνό, που είναι το πίσω τμήμα του σαμαριού και αποτελείται από δυο κομμάτια, τα οποία εφαρμόζουν κατάλληλα μεταξύ τους, και
γ) τις έξι παγίδες, τρία δηλαδή οριζόντια, παράλληλα μεταξύ τους σαμαρόξυλα, στη δεξιά πλευρά του σαμαριού, και τρία όμοια με τα προηγούμενα, στην αριστερή.
Σε αυτά τα εννιά θα μπορούσαμε να προσθέσουμε άλλα δυο, τα οποία δεν ανήκουν στα δομικά στοιχεία του σαμαριού, αλλά είναι χρήσιμα για την καλή στερέωση των φορτίων επάνω του. Ονομάζονται σκαρδελάκια. Είναι μακρόστενα με μήκος 15 εκατοστά περίπου και είναι καρφωμένα σε κατακόρυφη θέση στο πισνό.
Οι σαμαράδες στολίζουν τα σαμάρια με πλώμια, διακοσμήτικά δηλαδή στοιχεία. Τα καλύτερα πλώμια τα κάνουν στο νώμο, μιας και εκεί υπάρχει μεγαλύτερη ελεύθερη επιφάνεια, που τους επιτρέπει να δημιουργήσουν και επειδή ο νώμος είναι το πιο εμφανές σημείο κάθε σαμαριού. Ένα πολύ συνηθισμένο διακοσμητικό στοιχείο στα σαμάρια της Λέσβου είναι δυο ή τρεις αυλακιές, χαραγμένες στο μπροστινό μέρος του νώμου, παράλληλα προς το περίγραμμά του αλλά και στο πισνό και στις παγίδες. Τις αυλακιές αυτές τις χαράζουν με το κινίσ. Πρόκειται για μικρό ξύλινο εργαλείο, στο οποίο στερεώνεται με ξύλινη σφήνα ένα μεταλλικό στέλεχος (φωτ.1).
Στο άκρο του στελέχους αυτού, που προεξέχει απο το κάτω μέρος του κινισιού, υπάρχουν δυο ή τρεις ακίδες. "Τραβώντας", κατά την έκφραση των σαμαράδων, με το κινίσ σχηματίζονται δυο ή τρεις παράλληλες αυλακιές στα σαμαρόξυλα. Ανάλογα με τις ακίδες του μεταλλικού στελέχους, οι αυλακιές είναι λιγότερο ή περισσότερο φαρδιές και η μεταξύ τους απόσταση μπορεί να είναι διαφορετική. Είναι δυνατόν οι αυλακιές που δημιουργεί το κινίσ να έχουν ίδιο φάρδος ή διαφορετικό. Εμείς στα κινίσια που εντοπίσαμε έχουμε δει τις εξής περιπτώσεις: α) δυο στενές ακίδες, β) δυο φαρδύτερες, γ) μια στενή και μια λίγο φαρδύτερη, δ) μια στενή και μια χαρακτηριστικά φαρδιά, ε) τρεις ακίδες, εκ των οποίων δυο στενές στην άκρη και μια χαρακτηριστικά φαρδιά στο μέσον.
Η δεξιά πλευρά του κινισιού προεξέχει από το κάτω μέρος του κατά 2-2,5 εκατοστά (φωτ.1). Η προεξοχή αυτή αποτελεί τον οδηγό του εργαλείου. Όταν χρησιμοποιεί το κινίσ ο σαμαράς, ο οδηγός εφάπτεται συνέχεια στην πλευρά του νώμου, του πισνού ή της παγίδας, που είναι κάθετη προς την επιφάνεια που χαράσσονται οι αυλακιές. Στη φωτογραφία 2 φαίνεται ο τρόπος, με τον οποίο κρατάει και χρησιμοποιεί ο σαμαράς το κινίσ.
Το κινίσ δεν είναι βιομηχανοποιημένο εργαλείο Το κατασκεύαζαν στα χωριά του νησιού. Ο μαραγκός το ξύλινο τμήμα του και ο σιδεράς το σιδερένιο. Αυτή είναι η αιτία που δεν είναι τυποποιημένες οι διαστάσεις του. Αν ένας σαμαράς έχει τρία κινίσια, θα έχουν και τα τρία παραπλήσιες μεν, αλλά διαφορετικές διαστάσεις. Το κινίσ της φωτογραφίας 1 έχει μήκος 15,5 εκατοστά, ύψος 5,5 εκατοστά και πλάτος 3,5 εκατοστά. Αυτές ήταν περίπου οι διαστάσεις που έχουν όλα τα κινίσια.
Όπως είναι γνωστό παλιά ο τύπος σαμαριού που κατασκευαζόταν στη Λέσβο ήταν το "αγιασώτικο" σαμάρι, το οποίο σταδιακά αντικαταστάθηκε από το "χιώτικο". Για την διακόσμηση των αγιασώτικων σαμαριών χρησιμοποιήθηκαν δυο κινίσια, τα οποία δε χρησιμοποιήθηκαν στη συνέχεια και στα χιώτικα. Το άκρο του μεταλλικού στελέχους του ενός είχε μια στενή και μια χαρακτηριστικά φαρδιά ακίδα (φωτογραφία 3) και του άλλου μια χαρακτηριστικά φαρδιά ακίδα στο μέσον και δυο στενές πλάι της (φωτογραφία 4). Το άκρο των δυο αυτών στελεχών έχει πλάτος 0,9 εκατοστά. Ανάλογες βέβαια ήταν και οι αυλακιές που χάραζαν. Στη φωτογραφία 5 βλέπουμε τμήμα νώμου ενός αγιασώτικου σαμαριού κατασκευασμένου το 1944. Διακρίνονται οι τρεις αυλακιές. Μια χαρακτηριστικά φαρδιά στο μέσον και δυο στενές πλάι της οι οποίες έχουν "τραβηχτεί" με το αντίστοιχο κινίσ.
Επειδή αυτά τα δυο κινίσια χρησιμοποιήθηκαν στα αγιασώτικα μόνο σαμάρια, τα ονόμασαν αγιασώτικα κινίσια.
