ΠΥΡΓΟΙ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ

Στην Λέσβο, σε μια περιοχή η οποία εκτείνεται από το χωριό Θερμή βόρεια της Μυτιλήνης, έως τα νότια προάστια της πόλης και μέχρι τα χωριά του ακρωτηρίου της Αμαλής,  θα δούμε ακόμα και στις μέρες να έχει διασωθεί ένας αριθμός πύργων. Ο Γ. Αρχοντόπουλος στα 1894 αναφέρει ότι «απερχόμενος τις προς μεσημβρίαν της Μυτιλήνης ευθύς απαντά πύργους μετ΄ αγροκηπίων ωραίων έως 300  διασπαρμένους και κατοικουμένους υπό χριστιανών». Και παρακάτω «Προχωρών εκείθεν προς την Μόριαν βλέπει πύργους και κήπους ουκ΄ολίγους, ανήκοντας εις χριστιανούς πολίτας της Μυτιλήνης όπου έχουσι τας εξοχάς των. Οι πύργοι ούτοι είναι 50 και οι κήποι 100». Στην περιοχή «Πύργοι της Θερμής» αναφέρει 160, οι οποίοι ανήκουν πάλι σε χριστιανούς.

Οι ντόπιοι ονόμαζαν «πύργους» τα υψηλά, με ισόγειο και δύο ορόφους κτίσματα, ενώ αυτά με έναν όροφο τα ονόμαζαν «πυργέλια». Ο πύργος του Τσουκαλαδέλλη στο χωριό της Θερμής, μία από τις παλαιότερες λιθόκτιστες αρχοντικές κατοικίες που σώζονται στο νησί αποτελούσε τον πυρήνα αγροκτήματος και χρησίμευε σαν παραθεριστική κατοικία των ιδιοκτητών του.( http://www.ypai.gr)

Παραθέτουμε κάποια τμήματα του βιβλίου του Στρατή Λύτρα «Λαογραφικά» (Αθήνα 1985)

που δίνουν  πληροφορίες για τους πύργους των Παμφίλων , χωρίς να επέμβουμε στην σύνταξη και την ορθογραφία του  κειμένου.

«Το πάχος του πύργου που κτιζότανε τότε με πέτρες φερμένες απ’ το Σαρμουσάκ και πολλές φορές χτισμένες με κουρασάνι, (δηλαδή ασβέστη, άμμο και τριμμένο κεραμίδι) ήταν 0,80 του μέτρου.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Προχωρούμε από την αυλή στη κεντρική είσοδο του πύργου. Μια μεγάλη πορτάρα χοντρή καμωμένη από δρυ, μονόφυλλη και η οποία κλίνει από μέσα με ένα χοντρό ξύλο, αγριόξυλο πάχος 10 πόντων, το λεγόμενο «κόλ ντεμίρ» που οι δυο άκρες του χώνονται μέσα στον τοίχο δεξιά κι αριστερά που δεν κομματιάζεται με 10 τσεκούρια.

Μόλις ανοίξεις την εξώπορτα βρίσκεσαι στην λεγομένη «κατώγα» . Η κατώγα που είναι σαν μια μεγάλη αποθήκη, μεγάλη και δροσερή, με λίγο φως της ημέρας για το χειμώνα και το καλοκαίρι που μπαίνει από ένα μικρό σιδερένιο με τετράγωνα παραθυράκι. Πλακόστρωτη η κατώγα. Eκεί αποθηκεύονται όλες οι σοδιές, το σιτάρι σε ειδικό αμπάρι, τα μπαούλα με τα διάφορα σύνεργα, κρασί σε πιθάρια, ξύδι σε πιθάρια, τυριά λαδοτύρια μέσα σε πιθάρια μικρά που τα λέγαμε «φτινέλια» ……………….

12.

Στην περιοχή Ακλειδιού της Μυτιλήνης.

11.

Στην περιοχή της Μυτιλήνης Χρυσομαλλούσα. 

10.

Πύργος Τσουκαλαδέλλη του οικισμού Θερμής Λέσβου.

Βρίσκεται μέσα στα όρια του οικισμού της Θερμής Λέσβου σε απόσταση 15 χλμ. περίπου από τη Μυτιλήνη. Πρόκειται για λιθόκτιστο κτίριο με τετράγωνη κάτοψη που αναπτύσσεται σε τέσσερις ορόφους. 
Είναι μία από τις παλαιότερες λιθόκτιστες αρχοντικές κατοικίες που σώζονται στο νησί αποτελούσε τον πυρήνα αγροκτήματος και χρησίμευε σαν παραθεριστική κατοικία των ιδιοκτητών του. Η πυργοειδής μορφή του με προεξέχοντα το ανώτατο όροφο και ο οχυρωματικός χαρακτήρας του με ξύλινο σαχνισί (στεγασμένο ξυλόπικτο εξώστη σε προεξοχή) μας είναι γνωστά ήδη από τις κατοικίες των βυζαντινών γαιοκτημόνων και είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους περίοδος κατά την οποία οι ιστορικές συνθήκες επέβαλαν τον οχυρωματικό χαρακτήρα των οικημάτων.
Η κατασκευή του κατά την οποία χρησιμοποιήθηκε και αρχαίο οικοδομικό υλικό καθώς και τα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά στοιχεία του κτιρίου τοποθετούν τη χρονολόγησή του στον 18ο αιώνα. Η εξ ολοκλήρου μάλιστα κατασκευή του από πέτρα δεικνύει πρώιμο τύπο αγροτικού πύργου. Ο Πύργος ιδιοκτησιακά ανήκει στο ΥΠ.ΠΟ.Τ (14η ΕΒΑ).

9.

Στους Πύργους Θερμής .

Πύργος Αγγελέτου. Σήμερα είναι γνωστός σαν πύργος του Νιάνια.

Η κάτοψή του έχει σχήμα σταυρού. Στο μαρμάρινο υπέρθυρο της εισόδου υπάρχει λαξευμένη, με πολύ άτεχνο τρόπο, η χρονολογία 1647 με σταυρό ανάμεσα στο 6 και το 4.

8.

Στο χωριό Μόρια.

Ο πύργος του Γιαννέλλη. Αργότερα Δημ. Καμπά. 

7. 

Στους Πύργους Θερμής. Γνωστός σαν ο πύργος του Αλαμανέλλη. Τον έχτισε ο Βασίλας Βασιλείου  το 1745 περίπου .

Στο χωριό Πάμφιλα. Χτίστηκε το 1856. Είναι γνωστός σαν ο πύργος του Παριλή Βοστάνη.

6.

Πύργος Κωνδωνή. Στους Πύργους Θερμής.

5.

Στο χωριό Πάμφιλα της Λέσβου.

Ο πύργος του Σάλτα (15 Νοεμβρίου 1842).

Ο Στρατής Λύτρας στο βιβλίο του «Λαογραφικά» (Αθήνα 1985) αναφέρει τα ονόματα 27 πυργόσπιτων των Παμφίλων. Ο ίδιος μας πληροφορεί  ότι «άλλοι τους ανεβάζαν σε 36 και άμα το πάρουμε έτσι όλο το χωριό ήτανε πύργοι και σιγά-σιγά τους χαλούσανε και τους κατεβάζανε γιατί ήταν πολύ δύσκολο ν’ ανεβάζεις απάνω νερό και κάθε χρειαζούμενο». 

Η κρήνη στην αυλή του πύργου.

Στο σαχνισί.

4.Στο χωριό Πάμφιλα της Λέσβου.

Ο πύργος του Τάκη Χατζησάββα.

Ο Σ. Λύτρας αναφέρει στο βιβλίο του «Λαογραφικά» (Αθήνα 1985),  ότι ο πύργος του Τάκη Χατζησσάβα είναι «φτιαγμένος ή ανανεωμένος το έτος 1784».  Γενικά θεωρεί ότι η χρονολογία που αναγράφεται σε κάποια σημεία μερικών πύργων ίσως να είναι η χρονολογία κατασκευής τους, ίσως όμως να είναι η χρονολογία που έγινε ανακαίνιση τους. Την ίδια άποψη έχει για την χρονολογία 1842 που είναι  ζωγραφισμένη στο κάτω τμήμα του σαχνισιού του πύργου του Σάλτα. Στην οικογένεια Σάλτα το θεωρούν σαν δεδομένο ότι η χρονολογία αυτή είναι χρονολογία που έγινε κάποια ανακαίνιση στον πύργο. 

3. Πύργος Φωτειάδη.

2. Πύργος Καψή.

Χτισμένος στις 8-11-1811 

1. Πύργος ΔΗΜΗΤΡΑΚΗ ΓΡΗΜΑΝΗ.

Κρήνη στην αυλή του πυργόσπιτου. Στην επάνω αριστερή γωνία υπάρχει λαξευμένη η ημερομηνία 1812 και κάτω από την  ημερομηνία το όνομα ΔΗΜΗΤΡΑΚΗΣ. Στην άνω δεξιά γωνία βλέπουμε λαξευμένο ΜΑΡΤΙΟΥ 7 και από κάτω ΓΡΗΜΑΝΗΣ. Είναι πολύ πιθανόν αυτή να είναι και η ημερομηνία κατασκευής του πυργόσπιτου.

Στο κλειδί του τόξου υπάρχει λαξευμένος σταυρός και στους πεσσούς κυπαρίσσια.