Το μέτρημα του λαδιού στην Άνδρο - ο "μπότης".
The weighing of oil in the island of Andros - the "μπότης"

          Παλιά τα δοχεία που χρησιμοποιούσαν για να μετρούν το λάδι διέφεραν από περιοχή σε περιοχή της Ελλάδας. Στις βίδες (λιοτρίβεια) της Άνδρου το μετρούσαν με το μικρό και το μεγάλο "μπότη". Τα δυο αυτά δοχεία ήταν πήλινα και είχαν το ίδιο σχήμα αλλά διαφορετικό μέγεθος. Ο μικρός "μπότης" χωρούσε 1,5 οκά λάδι ενώ ο μεγάλος 3 οκάδες. Αργότερα στα λιοτρίβεια της Άνδρου αλλά και όλης της Ελλάδας χρησιμοποιούσαν τα ίδια δοχεία. Την "οκά" η οποία χωρούσε μια οκά λάδι και την "μισή οκά" η οποία χωρούσε μισή οκά. Και τα δυο ήταν μεταλλικά είχαν το ίδιο σχήμα αλλά φυσικά η μισή οκά ήταν μικρότερη σε μέγεθος. Στις δυο φωτογραφίες βλέπουμε τον "μικρό μπότη" και την "οκά".

           Τον μπότη τον κατασκεύαζαν αγγειοπλάστες της Άνδρου. Ήταν χειροποίητες κατασκευές, έτσι ήταν φυσικό τα δοχεία που κατασκεύαζε ένας αγγειοπλάστης να μην χωρούν όλα ακριβώς την ίδια ποσότητα λαδιού. Κάποιο χωρούσε λίγο περισσότερο από το κανονικό ενώ κάποιο άλλο λιγότερο. Για να λυθεί αυτό το πρόβλημα έριχναν μέσα στο μικρό π.χ. "μπότη" 1,5 οκά λάδι από ένα άλλο δοχείο που ήξεραν πόσο ακριβώς λάδι χωράει και το χρησιμοποιούσαν σαν πρότυπο. Στο σημείο που έφτανε η επιφάνεια του λαδιού μέσα στο "μπότη" άνοιγαν τρύπα στο τοίχωμα του. Έτσι κατά το μέτρημα του λαδιού τον γέμιζαν μέχρι την τρύπα. Αν τυχών έβαζαν μέσα περισσότερο λάδι αυτό έτρεχε από την τρύπα έξω από το "μπότη" έτσι ώστε αυτός να χωράει πάντα 1,5 οκά.

      Η οκά είναι οθωμανική μονάδα μάζας. Στην Ελλάδα αντιστοιχούσε σε 1282 γραμμάρια. Καταργήθηκε την 1η Ιουλίου 1958 και αντικαταστάθηκε από το κιλό.

In old times, the containers used to measure the oil mass differed from region to region in Greece. In the “βίδες” (olive presses) of Andros oil was counted with the small and the great “μπότης”. These two cartridges were made of clay and had the same shape but different size. The small “μπότης” had a capacity of 1.5 oka of oil while the big one 3 okas. Later, in the olive presses of Andros and the rest of Greece they used the same containers. The "οκά" which could accommodate one oka of oil and “μισή οκά” which had a capacity of half oka. Both were metal, had the same shape but, naturally, "μισή οκά" was smaller in size. In the two pictures we see the small "μπότης” and the “οκά”.

           “Μπότης” was constructed by the potters of Andros. They were handmade, so it was natural that all the containers manufactured even by the same potter would not fit exactly the same amount of oil. One could hold a bit more than normal while another one less. In order to solve this problem, they poured into the small e.g. “μπότης” 1.5 oka of oil from another container whose carrying capacity they knew exactly and they used it as a measuring template. At the exact point the oil reached the surface within the “μπότης”, they opened a hole on the “μπότης" wall. So, during the weighing, they poured oil up to  the hole. In case more oil was poured into the pot, it would run through the hole and out of “μπότης” so that it will always fit 1.5 oka.
      The oka is an Ottoman mass unit. In Greece, it corresponded to 1282 grams. It was abolished on 1 July 1958 and replaced by the kilo.

                                        Για τα αρχαία ελαιοπιεστήρια της Λέσβου

Ο μονόλιθος της Κώμης Λέσβου

       Ο ποιο διαδεδομένος κατά την αρχαιότητα μηχανισμός για να συμπιεστούν οι αλεσμένες ελιές και να βγει το λάδι ήταν το πιεστήριο με μοχλό. Ένα δοκάρι μήκους περίπου 6 μέτρων είχε στερεωμένη την μια του άκρη σε ακλόνητο σημείο ενώ η άλλη άκρη του έλκονταν προς τα κάτω με κάποιο μηχανισμό. Κάτω από το δοκάρι ήταν τοποθετημένες οι αλεσμένες ελιές. Καθώς αυτό έλκονταν προς τα κάτω τις συμπίεζε. Σε παλιότερες εποχές κρεμούσαν στο ελεύθερο άκρο του δοκαριού βαριές πέτρες. Τότε είχαμε το ελαιοπιεστήριο με μοχλό και βάρος. Αργότερα το ελεύθερο άκρο του έλκονταν προς τα κάτω με στρόφαλο ο οποίος ήταν στερεωμένος σε ογκώδη μονόλιθο. Αυτό ήταν το ελαιοπιεστήριο με μοχλό και στρόφαλο (εικ.1)¹.

Τέλος όταν ανακαλύφθηκε ο ξύλινος κοχλίας ο στρόφαλος αντικαταστάθηκε από κοχλία. Αυτό ήταν το ελαιοπιεστήριο με μοχλό και κοχλία.

Στα ελαιοπιεστήρια με μοχλό και στρόφαλο υπήρχαν διάφοροι τρόποι στερέωσης του στρόφαλου. Σε κάποια από αυτά στερεωνόταν σε ογκώδη μονόλιθο. Στη Λέσβο έχει εντοπιστεί και καταγραφή ένας πολύ μεγάλος αριθμός τέτοιων μονόλιθων γεγονός που μας κάνει να πιστεύουμε ότι επικρατούσε αυτός ο τρόπος στερέωσης. Έχουν σχήμα ορθογώνιου παραλληλεπίπεδου.
            Στους μονόλιθους τύπου Α1 και Α2 της λεσβιακής τυπολογίας υπάρχει στην κάθε μια από τις δυο αντικριστές στενές έδρες τους λαξευμένη εγκοπή η οποία κατευθύνεται κατακόρυφα από την επάνω επιφάνεια τους μέχρι κάποια απόσταση από την βάση τους (εικ.2). Στους μονόλιθους τύπου Α2 υπάρχει επιπλέον λαξευμένη στην επάνω επιφάνεια τους αυλακιά που συνδέει τις δυο εγκοπές. Στους μονόλιθους τύπου Β1 και Β2 της λεσβιακής τυπολογίας οι εγκοπές των στενών εδρών εκτείνονται σε όλο το ύψος τους (εικ. 3). Στην επάνω επιφάνεια των μονόλιθων τύπου Β2 υπάρχει επίσης η αυλακιά που συνδέει τις δυο εγκοπές (εικ. 3). Στις πλαϊνές εγκοπές προσάρμοζαν κοντά κατακόρυφα ξύλινα δοκάρια τα οποία είχαν κατάλληλες υποδοχές μέσα στις οποίες περιστρεφόταν ο οριζόντιος στρόφαλος. Οι πλαϊνές εγκοπές και στους δυο τύπους μονόλιθων είναι στενότερες στο επάνω μέρος τους και φαρδύτερες στο κάτω. Με τον τρόπο αυτό λάξευσης είναι αδύνατη η προς τα επάνω μετακίνηση των κατακόρυφων δοκαριών προς την κατεύθυνση δηλαδή που ασκούνταν μεγάλη αντίδραση από το οριζόντιο δοκάρι. Στην αυλακιά που υπάρχει στην επάνω επιφάνεια των τύπων Α2 και Β2 τοποθετούσαν σύνδεσμο ο οποίος διαπερνούσε τα δυο κατακόρυφα ξύλινα δοκάρια με σκοπό να τα σταθεροποιεί στη θέση τους, εμποδίζοντας τα να βγουν από τις πλαϊνές εγκοπές κατά την οριζόντια κατεύθυνση.

           Στα ελαιοπιεστήρια με μοχλό και στρόφαλο χρησιμοποιήθηκε και ένας άλλος τύπος μονόλιθου χαρακτηριστικός της Ελληνιστικής περιόδου². Δεν έχει τις χαρακτηριστικές εγκοπές στις δυο του πλευρές αλλά στην επάνω επιφάνεια του έχει δυο βυθίσματα ορθογωνικής διατομής στα οποία προσαρμόζονταν τα δυο κατακόρυφα δοκάρια που είχαν τις κατάλληλες υποδοχές για να περιστρέφεται ο στρόφαλος. Καθώς δεν υπάρχει δυνατότητα να στερεωθούν τα κατακόρυφα αυτά δοκάρια στα δυο βυθίσματα, για να μην μετακινηθούν προς τα επάνω στερεώνονταν σε δοκάρια της οροφής. Άρα ο τύπος αυτός μονόλιθου χρησιμοποιήθηκε σε στεγασμένα ελαιουργεία. Ο τύπος αυτός ήταν άγνωστος μέχρι τώρα στη Λέσβο αλλά ήταν γνωστός σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και της μεσογείου. Πρόσφατα (2015) εντοπίστηκε σε αγροτική περιοχή του χωριού Κώμη της Λέσβου και μεταφέρθηκε στην πλατεία του χωριού ογκόλιθος ασβεστόλιθου που έχει μήκος 108 εκ., πλάτος 68 εκ. και ύψος 70 εκ. (εικ.4). Στην επάνω επιφάνειά του έχει βυθίσματα ορθογωνικής διατομής μήκους 18 εκ., πλάτους 10 εκ. και βάθους 11 εκ. Η απόσταση μεταξύ των βυθισμάτων είναι 47 εκ. Οι διαστάσεις τόσο του ογκόλιθου όσο και των βυθισμάτων είναι όμοιες με εκείνες μονόλιθων που έχουν εντοπιστεί σε ελαιουργεία που ανασκάφτηκαν σε διάφορες περιοχές της Μεσογείου. Πιστεύουμε ότι προέρχεται από πιεστήριο με μοχλό και στρόφαλο Ελληνιστικής περιόδου. Αλλά αυτό δεν είναι παρά μια υπόθεση αφού ο μονόλιθος αυτός βρέθηκε επιφανειακά και στην γύρω περιοχή δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία ελαιοπιεστήριου ή ελαιόμυλου. Επίσης καθώς τα πιεστήρια αυτά χρησιμοποιήθηκαν τόσο για την συμπίεση του ελαιοπολτού όσο και την συμπίεση των τσάμπουρων των σταφυλιών στα πατητήρια δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ποια από τις δυο αυτές χρήσεις ήταν και η χρήση του πιεστήριου από το οποίο προέρχεται αυτός ο μονόλιθος.

1. Amouretti Marie-Claire, Le pain et l' huile dans la Grèce antique, Paris 1986,σελ. 167.

2. Σοφοκλής Χατζησάββας, Η ελιά και το λάδι στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, 2008, σελ. 89.

Το στυράκι της Χίου

Στη Χίο έλεγαν στυράκι το ελαιοπιεστήριο. Το ξύλινο στυράκι της φωτογραφίας προέρχεται από το λουτρουβειό της Παϊδούση Σοφίας που βρισκόταν στον Κάμπο της Χίου. Τώρα είναι εκτεθημένο στο λαογραφικό μουσείο Καλλιμασιάς. Τα τμήματα από τα οποία αποτελείται είναι: το αδράχτι, το βορδώνι, οι δύο ορτοί, το πλακωτάρι και το κατωτράπεζο. Στο κάτω μέρος του αδραχτιού υπάρχουν δυο οριζόντιες τρύπες. Η κατεύθυνση της μιας είναι κάθετη προς την κατεύθυνση της άλλης. Στις τρύπες αυτές τοποθετούσαν οριζόντιο δοκάρι που είχε μήκος 2,5 μέτρα περίπου και λεγόταν μανέλα. Σπρώχνοντας την μανέλα προς την κατεύθυνση που περιστρέφονται οι δείκτες του ρολογιού το αδράχτι κατέβαινε προς τα κάτω παρασύροντας προς τα κάτω και το πλακωτάρι. Με τη σειρά του αυτό πίεζε τις "πετσέτες" με τις αλεσμένες ελιές που ήταν τοποθετημένες στο κατωτράπεζο. Η μανέλα επειδή εμποδιζόταν απο τους δυο ορτούς είχε τη δυνατότητα να κάνει μόνο μισή στροφή. Από τον δεξί ορτό, όπως βλέπουμε την φωτογραφία, μέχρι τον αριστερό. Εκεί την έβγαζαν από την μια τρύπα του αδραχτιού, την έβαζαν στην άλλη και συνέχιζαν την ίδια διαδικασία. Στη Λέσβο το στυράκι ονομαζόταν μπασκί. 

Το μέτρημα του λαδιού στη Λέσβο - Το λαγήνι.

                                             

                                                                             

             Το λάδι στη Λέσβο πουλιόταν ως το 1937 μετρικά με το λαγήνι. Αυτό ήταν ένα μπακιρένιο (χάλκινο) γανωμένο (επικασσιτερωμένο) δοχείο (εικ.1). Στο επάνω μέρος του είχε δύο μικρές τριγωνικές τρύπες, την μία πάνω από την άλλη που καθόριζαν τη στάθμη του λαδιού μέσα στο λαγήνι. Όταν ήταν σε οριζόντια θέση με φραγμένη την κάτω τρύπα χωρούσε 6,45-6,50 οκάδες¹ λάδι ανάλογα με την απόσταση της από την επάνω τρύπα. Όταν η κάτω τρύπα δεν ήταν φραγμένη χωρούσε 6,25 οκάδες. Σε κάθε καινούργιο λαγήνι γινόταν έλεγχος πριν χρησιμοποιηθεί, για να διαπιστωθεί αν οι δυο τρύπες είχαν ανοιχθεί στην κατάλληλη θέση. Στη συνέχεια έβαζαν σφραγίδες, για να πιστοποιηθεί η καταλληλότητά του. Το μέτρημα με τα λαγήνια το έκαναν ειδικοί μετρητές που λέγονταν "κιστιτζήδες". Η δουλειά αυτή δεν ήθελε καμία ιδιαίτερη τεχνική. Μόνο κάποια εμπειρία και εξάσκηση.

       Από την απόφαση με αύξοντα αριθμό 8 του έτους 1878 της Δημαρχιακής επιτροπής Μανταμάδου πληροφορούμαστε ότι οι κοινότητες των χωριών διατηρούσαν "πρότυπο" λαγήνι με το οποίο έκαναν έλεγχο στα λαγήνια των μύλων παλιότερα και των ελαιοτριβείων αργότερα για να εξακριβώσουν αν αυτά χωρούσαν τον κανονικό όγκο λαδιού. Επειδή στα λαγήνια που έχουμε δει υπάρχουν πολλές σφραγίδες θα πρέπει να υποθέσουμε ότι μετά από κάθε έλεγχο έβαζαν και νέα σφραγίδα (εικ.2 και εικ.3).

Πρακτικά 1878 – 1882

Αρθ.8

Σήμερον τήν εικοστήν ογδόην Μαΐου τοῦ χιλιοστοῦ ὀκτακοσιοστοῦ ἑβδομηκοστοῦ ὀγδόου ἒτους ἡμέραν Κυριακήν και ὥραν ὀγδόην Τουρκιστί προεδρεύοντος τοῦ κυρίου Προδρόμου Χ^η Νικολάου ὡς προεδρευόντων αὐτών ἁπάντων τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς ἐπιτροπῆς ἐνεκρίθη ὡς ἀπεφασίσθη παμψηφεί να επιθεωρήσωσι όλα τα λαγήνια και να τα παραβάλωσι πρός το ἀκέραιον λαγήνιον τῆς κοινότητος.

                                                                    Ό πρόεδρος τῆς Δημαρχιακῆς ἐπιτροπῆς Μανδαμάδου

                                                                                          Πρόδρομος Χ^η Νικολάου

                                                                                                     Οἱ πάρεδροι

                                                                                          Π.Δ. Κομίλης

                                                                                          Παναγιώτης Βογιατζής

                                                                                          Γιάννης Παρασκευαΐδης

                                                                                           Στρατής Γ Χειροπαίδης

        Υπήρχαν και οι υποδιαιρέσεις του λαγηνιού. Το 1/2 του λαγηνιού που λεγόταν “μ'λάγνου” (ημιλάγηνον=μισό λαγήνι) και το 1/4 “μ'σουλάγνου” ή "κμάρ" (κουμάρι). Ο Κώστας Τσέλεκας υποστηρίζει ότι "τέτοια μετρίδια δεν υπήρχαν, μα ήταν “φανταστικά” κατά τον υπολογισμό μιας ποσότητας λαδιού". Δηλαδή δεν υπήρχε κάποιο δοχείο που ονομαζόταν "κμάρ" και το οποίο  χωρούσε ποσότητα λαδιού ίση με το 1/4 του λαγηνιού. Όταν το λαγήνι γέμιζε μέχρι το 1/4 του έλεγαν τότε ότι περιέχει ποσότητα λαδιού ίση με ένα "κμάρ"².

Ας δούμε τώρα σε τι χρησίμευαν οι δυο τρύπες του λαγηνιού. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι το λάδι που μόλις έχει παραχθεί στο ελαιοτριβείο περιέχει μια μικρή ποσότητα από ξένες ουσίες οι οποίες σιγά σιγά κατακάθονται. Επίσης ότι το λάδι αυτό το μετρούσαν πάντα με την επάνω τρύπα. Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι ένας έμπορος αγόρασε 100 λαγήνια τέτοιο λάδι και ότι στη συνέχεια το αποθήκευσε σε κάποιον αποθηκευτικό χώρο. Όταν μετά από κάποιο χρονικό διάστημα αποφάσισε να το πουλήσει, το καθαρό λάδι δεν ήταν πια 100 λαγήνια αλλά λιγότερο αφού είχαν κατακαθίσει στο πυθμένα οι ξένες ουσίες. Για να μην ζημιώσει αλλά να έχει πάλι 100 λαγήνια να πουλήσει μετρούσαν τώρα το λάδι με την κάτω τρύπα αφού τότε το λαγήνι χωράει μικρότερη ποσότητα.

       Μέσα στα "κιούπια" που αποθηκευόταν το λάδι, καθώς οι ξένες ουσίες με το χρόνο κατακάθιζαν διαμορφώνονταν διάφορα στρώματα (ποιότητες) λαδιού. Κάθε στρώμα είχε ιδιαίτερη ονομασία. Το πάνω-πάνω λεγόταν “γιαλί-λαπάντ”, το πιο κάτω λεγόταν “τσακιστό”, το πιο κάτω “ασπρόλαδο” και το κατακάθι “πουσάδες” ή “καραπουσάδες"³. Πριν από την πούληση γινόταν συμφωνία με ποια τρύπα θα αγοραστεί το λάδι, με την επάνω ή με την κάτω. Με την επάνω τρύπα το αγόραζε πάντα ο έμπορας σε δυο περιπτώσεις:

α) από το ελαιοτριβείο, επειδή ακόμα ήταν ζεστό και περιείχε ξένες ουσίες

β) απ' το “κιούπι” όταν το αγόραζε SUDAN MADE, δηλ. όταν αγόραζε όλο το λάδι που περιείχε το κιούπι από την κορυφή ως τους “πουσάδες”.

Με την κάτω τρύπα αγόραζε μόνο το “λαπάντ” και το "τσακιστό".Αλλά επειδή ήταν πολύ δύσκολος ο διαχωρισμός “τσακιστού” και “ασπρόλαδου” άρχιζε το μάλωμα μεταξύ πωλητή και εμπόρου. Ο πρώτος επέμενε ότι το λάδι που μετέφεραν από το κιούπι του στο δοχείο του εμπόρου είναι ακόμη "τσακιστό", ενώ ο έμπορος δεν το έπαιρνε γιατί υποστήριζε ότι άρχισαν είδη να αντλούν από το κιούπι και “ασπρόλαδο”. Έπρεπε να βρεθεί αξιόπιστος διαιτητής για να κανονίσει τη διαφορά.

"Αλλά και με την απάνω και με την κάτω τρύπα, φανερό ήταν πως γινόταν πάντα “υποκλοπή” σε βάρος του παραγωγού. Γιατί ο μετρητής -ειδικός πάντα στη δουλειά του μετρήματος- ενδιαφερόταν πάντοτε για το συμφέρον του αφεντικού του εμπόρου κι έτσι ασυνείδητος ως επί το πλείστον προσπαθούσε με κάθε τρόπο, να αδικήσει τον απλό παραγωγό: α) δεν τοποθετούσε το λαγήνι σε οριζόντια θέση αλλά γερτή αντίθετη απ' τις τρύπες β) δε γέμιζε σιγά σιγά το λαγήνι, αλλά το παραγέμιζε και δεν περίμενε η ελεύθερη επιφάνεια να φθάσει στην τρύπα, αλλά βιαστικά βιαστικά το κένωνε (άδειαζε) στο βαρέλι του εμπόρου, εκφωνώντας το μέτρημα τραγουδιστά παραπλανώντας τον πωλητή. Έτσι πάντα ο έμπορος έβρισκε πλεόνασμα. Έπρεπε ο παραγωγός να είναι πολύ ανοιχτομάτης και να παρακολουθεί άγρυπνα το μέτρημα, αλλά και πάλι ζημιωμένος ήταν πάντα, γιατί με τις ταχυδακτυλουργικές κινήσεις των χεριών του ο μετρητής σε κάθε λαγήνι μπορούσε να κλέψει και μισή οκά κατά το γέμισμα του λαγηνιού. Γι' αυτό τ' αφεντικό δεν τον άλλαζε φιλοδωρώντας τον, ασφαλώς μετά την αγορά. "⁴. Ύστερα από αλλεπάλληλες διαμαρτυρίες των παραγωγών προς τις εκάστοτε κυβερνήσεις και παρά τις αντιδράσεις των εμπόρων το λαγήνι καταργήθηκε το 1937 και το λάδι πουλιόταν ζυγιστό με την οκά. Έτσι χάθηκε και το επάγγελμα του μετρητή.

       "Οι μετρητές για να μη μπερδεύονται σε κάθε λαγήνι που γέμιζαν εκτός από τον αριθμό πρόσθεταν και κάτι δικό τους. Έτσι ξυπόλυτος και με ανεσκουμπωμένο το παντελόνι ως τα γόνατα γυαλιστερός απ' το λάδωμα αλλά και γραφικός στην απλότητα του ακουόταν ο μετρητής να φωνάζει τραγουδιστά"⁵:

Ένα, πρίμο

Δύο, δύο είναι τα μέτρα δίκαια μάστορα μέτρα.

Τρία, Αγία Τριάς να βοηθάς ημάς.

Τέσσερα, Σταυρός να σκάσει ο πειρασμός.

Πέντη, ρήγα μου και λεβέντη.

Έξη, άψε το κερί να φέξει και το λάδ να ταξιδέψει στη Αθήνα και Τεργέστη.

Εφτά, εφτάξαν και χιλιάξαν, πουλιά ταν και πετάξαν.

Οκτώ, γράψε μάστορα κι' αυτό.

Εννιά, εννιά ναι και μη νοιάζεσαι σα παντρευτείς ξενοιάζεσαι.

Δέκα,τάλια.

Μετά την πρώτη δεκάδα άρχιζαν πάλι λέγοντας τα ίδια λόγια με κάθε λαγήνι. Στη συνέχεια είχαμε Δυό τάλιες....... Τρεις τάλιες κ.λ.π.

Ο κάθε μετρητής είχε το δικό του ρυθμό στο μέτρημα και έλεγε τα συνοδευτικά λόγια με μια δικιά του παραλλαγή. Ας δούμε πως μας τα διασώζει ο Γιάννης Π. Μαυραγάνης⁶:

Ένα, πρίμο καταβόδιο, χωρίς κανένα μπόδιο.

Δυο, δυο τα πουλάκια που πετούνε στα κλαδάκια.

Τρία, η Αγία Τριάς.

Τέσσερα, τέσσερα να σκάσει ο Πειρασμός, ή τέσσερα σταυρός η Παναγία κι ο Χριστός.

Πέντε, πέντε είναι εφέντη μου, ω Ρήγα και λεβέντη μου.

Έξι, πρίμα να ταξιδέψει για Μαρσίγια και Τεργέστη.

Εφτά είναι, φτάξαν και χιλιάξαν πλαλούτε και μας φτάξαν.

Οχτώ, οχτώ είναι μετ' αυτό εμ γιμάτου εμ κουφτό. Στο οχτώ έλεγαν έτσι, γιατί τα συνηθισμένα τουλούμια έπαιρναν 7,5 λαγήνια. Ενώ λοιπόν γέμιζαν το λαγήνι απ' το κιούπι, το έκοβαν στη μέση, γι'αυτό έλεγε ο μετρητής “εμ γιμάτου εμ κουφτό είναι το οχτώ”.

Εννιά, εννιά είναι και μη νοιάζεσαι, σαν παντρευτείς ξενοιάζεσαι.

Τάλια πρώτη.

11, 12, 13, ......19 Άρχιζαν από την αρχή: “Πρίμο καταβόδιο ......”κ.λ.π.

20 τάλια δεύτερη, 30 τάλια τρίτη κ.λ.π.

100 τάλια, γράντα

200 γράντα δεύτερη κ.λ.π.

            Τα συνοδευτικά λόγια όπως μας τα διασώζει ο Κώστας Τσέλεκας⁷:

Πρίμο, κατευόδιο με δίχως μπόδιο.

Δύο, δυό είναι τα μέτρα, μάστορα δίκηα μέτρα!!!!!!

Τρία, τρία είναι τα πουλάκια που πετάνε στα κλαδάκια.

Τέσσερα, σταυρός. Η Παναγιά πάγ' μπρός.

Πέντι, γειά σου αφέντη! Ρήγα μου λεβέντη.

Έξη, πρίμα να ταξιδέψει για Οντέσσα ή Τεργέστη.

Εφτά, πρίμα θα πά, μ φουσκωμένα τα πανιά.

Οκτώ, οκτώ είνι μ' αυτό. Γράψ'το γραμματικέ κι αυτό.

Εννιά, εννιά είναι κι μη νοιάζεσαι, παντρεύεσαι ξενιάζεσαι.

Τάλια πρώτη, κι άλλη κατόπι ....

          Ο Τραγέλης⁸ αναφέρει ότι στα συνοδευτικά λόγια έπαιρνε μέρος και ο παραγωγός. Ο μετρητής φώναζε δυνατά "ένα" κι απαντούσε ο ίδιος ο παραγωγός "ένα ειν' τ' αηδόνι πάντα του Μά (Μάη) λαλεί".

Και συνέχιζαν:

Δυο- Δυο πέρδικες γραμμένες.

Τρία-Τρία κι η Αγία Τριάδα.

Τέσσερα- Σταυρός.

Πέντε- Ρήγα μου και λεβέντη μου.

Έξη- Με διάφορο να τρέξει και με το καλό να ταξιδέψει.

Επτά- Επτά άστρα έχ' η πούλια.

Οκτώ-Εμ' γιμάτου έμ' κουφτό.

Εννιά- Εννιά 'ναι και μη νοιάζεσαι σαν παντρευτείς ξενοιάζεσαι.

Δέκα- Τάλια πρώτη.

        Ο πουλητής, επειδή ήταν συνήθως αγράμματος, σε κάθε λαγήνι έριχνε μέσα σ' ένα καλαθάκι ένα κουκί. Όσα κουκιά τόσα λαγήνια. Αυτός ο τρόπος μέτρησης χρησιμοποιούταν και στα εργοστάσια, όταν αλέθανε οι παραγωγοί και έφευγε το λάδι με τα τουλούμια στα σπίτια τους.

Από το 1959 που καταργήθηκε η οκά το λάδι μετριέται με το κιλό.

1.Οκά (τουρκ. okka). Η οκά είναι οθωμανική μονάδα μάζας. Στην Ελλάδα αντιστοιχούσε σε 1282 γραμμάρια.

2. Ο Δ.Ι. Χατζηλίας στη σελίδα 31 του βιβλίου του " Το Ελληνικό Σχολείο της Μονής Λειμώνος Λέσβου" υποστηρίζει ότι το κουμάρι αντιστοιχούσε στο 1/5 του λαγηνιού και ότι το χρησιμοποιούσαν στο μέτρημα του λαδιού πριν το 1898.

3. Η λέξη "καραπουσάς" (ο) προέρχεται από τις τουρκικές λέξεις kara (μαύρος) και posa (κατακάθι).

4. Κώστας Αναστ. Τσέλεκας, Το χωριό μου η Βρίσα Λέσβου, Αθήνα 1982, σελ. 299.

5. Δημ. Π. Παπάζογλου, Το Πλωμάρι, Έκδοση Λέσχης Πλωμαρίου “Βενιαμίν ο Λέσβιος”, Μυτιλήνη 1976, σελ. 77.

6. Γιάννης Π. Μαυραγάνης, Παλαιοχώρι Πλωμαρίου Λέσβου, Αθήνα 1993, σελ. 63.

7. Χρήστος Ι. Τραγέλλης, Περασμένα αλλά όχι ξεχασμένα. Παλιά επαγγέλματα της Καλλονής Λέσβου, 1986, σελ.208.