ΤΟ ΛΟΥΤΡΟΥΒΕΙΟ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΑΤΑ ΤΗΣ ΧΙΟΥ

                   

Η μονή της Παναγίας της Φανερωμένης στο χωριό Ελάτα της Χίου είχε δικό της λουτρουβειό. Σώζονται ακόμα τα βασικά εργαλεία του. Ο μύλος, το στυράκι και ο μποτζαργάτης. Η πλάκα του μύλου, η επίπεδη επιφάνεια επάνω στην οποία “τρίβονταν” οι ελιές αποτελείται από τέσσερα τμήματα (φωτ.1). Περιφερειακά έχει κατακόρυφα χείλη λαξευμένα στην πλάκα. Στο κέντρο της υπάρχει σφηνωμένο κυλινδρικό ξύλο με τρύπα στο μέσον. Μέσα στην τρύπα αυτή περιστρεφόταν ο κατακόρυφος άξονας του μύλου που λεγόταν “ορθοστάτης”. Επάνω στην πλάκα διακρίνουμε το “κύλιντρο”, την μυλόπετρα που με το βάρος της έτριβε τις ελιές.

Τις τριμμένες ελιές τις συμπίεζαν με το “στυράκι” για να βγει το λάδι (φωτ.2). Εδώ το στυράκι είναι ξύλινο. Το κάτω μέρος του που ονομάζεται “κατωτράπεζο” έχει σκεπαστεί με τσιμέντο. Έτσι δεν μπορούμε να ξέρουμε πως ακριβώς ήταν. Ήταν ξύλινο όμοιο με το κατωτράπεζο των άλλων ξύλινων στυρακιών της Χίου που γνωρίζουμε; Λίγο έξω από το χωριό της Ελάτας στη άκρη ενός χωματόδρομου βρίσκεται η πέτρινη κατασκευή της φωτογραφίας 3. Τα κατασκευαστικά της στοιχεία δείχνουν ότι προέρχεται από κάποιου τύπου ελαιοπιεστήριο. Πληροφορίες από κάτοικους του χωριού αναφέρουν ότι προέρχεται από το στυράκι παλιού λουτρουβειού του χωριού και ότι το στυράκι της μονής είχε μια όμοια πέτρα. Υπάρχει λοιπών η πιθανότητα το στυράκι της μονής να είχε μια τέτοια πέτρα για κατωτράπεζο. Αυτό όμως δεν είναι παρά μόνο μια υπόθεση.

Αριστερά από το στυράκι υπάρχει κατακόρυφο κυλινδρικό δοκάρι. Είναι ο μποτζαργάτης. Όταν ο μποτζαργάτης περιστρεφόταν γύρω από τον κατακόρυφο άξονα του τυλιγόταν γύρω του χοντρό σκοινί το άλλο άκρο του οποίου κατέληγε στο στυράκι. Με τη βοήθεια του μποτζαργάτη συμπιέζονταν καλύτερα οι τριμμένες ελιές.

Στο επάνω μέρος του στυρακιού, που ονομάζεται “βορδώνι”, βλέπουμε ακουμπισμένα δυο παράλληλα δοκάρια. Προέρχονται από τον ξύλινο μηχανισμό του μύλου. Δεν πρέπει να πεταχτούν μέχρι να βρούμε τρόπο να τα βάλουμε πάλι στη θέση τους.